پاسخ: در پاسخ به دو سوال نخست شما درباره تعداد فرزندان امام و اينكه آيا فرزندي به نام عمر داشته به مطالب زير كه بر گرفته از سه منبع كهن تاريخي است اشاره نمود:
ابن طلحه در كتاب مطالب السئول از نُه فرزند، بدين ترتيب ياد مي‌كند: علي اكبر، علي اوسط، علي اصغر، محمد، عبدالله، جعفر، زينب، سكينه، فاطمه.[1]
ابن شهراشوب نيز فرزندان امام را نُه تن و به اين ترتيب مي‌شمارد: علي اكبر، علي الامام (علي اوسط)، علي اصغر، محمد، عبدالله، جعفر، سكينه، فاطمه، زينب.[2](وي زينب را نهمين فرزند معرفي نموده در حالي كه ابن‌طلحه وي را فرزند هفتم دانسته بود).
ابن فُندُق در لباب الانساب،‌ ده نفر را نام برده است: علي اكبر، ، علي اصغر (امام زين العابدين كه مادرش شهربانو بود)، محمد، عبدالله، جعفر، ابراهيم،‌محمد، فاطمه، سكينه، زينب، ام كلثوم. وي مي‌نويسد: از اين تعداد جز چهار تن كسي زنده نماند.[3]
با توجه به مطالب فوق بايد تاكيد نمود كه امام فرزندي به نام عمر نداشته اند.
در پاسخ به سوال سوم شما در مورد اينكه مسير كوفه تا شام بيشتر از 40 روز طول مي كشيده نيز بايد ابتدا مسير كاروان مشخص گردد تا بعد در مورد طول زمان سفر بتوان نظر داد لذا در اين مورد بايد گفت: يكي از مسائل مبهم و نا‎مشخص در تاريخ عاشورا، تشخيص مسير حركت كاروان اهل‌بيت‰ از كوفه به دمشق است. منابع تاريخي متقدم، هيچ خبر معتبري كه مسير حركت كاروان اسرا از كوفه به سوي شام را، مشخص كند، گزارش نكرده‎‎اند، اما با مراجعه به منابع تاريخي كهن و نقشه‎هاي جغرافياي اين منطقه، به اين نتيجه مي‌‎توان رسيد كه در آن زمان، در مجموع، سه مسير براي رسيدن به شام وجود داشته است :
مسير اول : مسير سلطاني و آباد بوده كه از كنار برخي شهرها مي‎گذشته است. اين همان راهي است كه محدث نوري با استشهاد به گفتة عمادالدين طبري از آن سخن به ميان آورده است. هم‎چنين يكي از محققان معاصر، با بررسي و مطالعه در اين باره، مسير حركت كاروان اهل‌بيت‰ به شام از اين راه را، چنين نوشته‎ است:
تَكْرِيت، مَوْصِل، لَبّا، كُحَيْل، تَلّ اعْفَر، نَصِيبِين، حَرّان، مَعَرَّةُ النُّعمَان، شِيزَر، كَفَرطاب، حَماة، حِمْص و دمشق.[4]
فرهاد ميرزا، از شهرهاي اين مسير، با تفصيل بيشتري چنين ياد كرد‎ه است :
حَصّاصَه، تَكْرِيت، اَعْميٰ، دِيْر عُرْوَة، صَلِيتا، وَادِي الْفَحْلَة، وَادِي النَّخلَة، اَرْمِينِياء، لَيْنا، كُحَيْل، جُهَيْنَه، مَوْصِل، تَلّ اعْفَر، سِنْجَار، نَصِيبِين، عَيْنُ الْوَرْدَة، رَقَّه، جَوْسَق، بِشْر، بِسْر، حَلَب، سِرْمِين، قِنِّسْرِين، مَعَرّةُ النُّعْمان، شِيزَر، كَفَرطاب، سِيبْوَر، عَقْر، حَماة، حِمْص، بَعْلَبَك و دمشق.[5]
بنابراين مسير، به نظر مي‌رسد، كاروان اسرا براي رسيدن به دمشق از راه تكريت به شمال عراق رفته و سپس وارد ايالت جزيره (شمال عراق كنوني و شمال شرقي سوريه) گرديده است. پس از آن از راه مَوْصِل به «نَصِيبِين» رفته و در نوار مرزي كنوني تركيه و سوريه، به «حرّان» رسيده‎اند. سرانجام‌ با طي كردن مسير حدود 1500 كيلومتري و در نهايت عبور از مناطق غربي سوريه و پشت سر گذاشتن مناطق و شهرهايي همانند حلب، معرة‌النعمان، حَماة و حِمْص، وارد دمشق شده‎اند.
مسير دوّم : مسير مستقيم كوفه به شام است كه از منطقة بادية‌الشام مي‎گذرد. عبور كاروان اهل‌بيت‰ از اين راه با قرائن و شواهد تاريخي هم‎سو و موافق نيست، چنان كه با اين جمله‎ از سخنان حضرت زينبƒ خطاب به يزيد، سازگار نيست:
«اَمِنَ الْعَدْلِ يَابْنَ‌‌الطُّلَقاءِ تَخديرُكَ حَرائِرَكَ وَ اِمَائَكَ وَ سَوْقُكَ بَناتِ رَسُولِ اللهˆ سَبايَا قَد هَتَكْتَ سُتُورَهُنَّ وَ اَبْدَيْتَ وُجُوهَهُنَّ تَحدُوا بِهِنَّ الاعداءُ مِن بَلَدٍ اِلي بَلَدٍ وَ يَسْتَشْرِفُهُنَّ اَهْلُ الْمَناقِلِ...»[6]؛ اي فرزند آزاد شدگان، آيا از عدالت است كه زنان و كنيزانت را در سرايت در پشت پرده جاي دهي، اما دختران رسول‌خدا ˆ را (در ميان نامحرمان) به صورت اسير حاضر نمايي كه پوشش آنان مورد تعرض قرار گيرد و صورت‎هاي‎شان نمايان باشد و دشمنان، آنان را از نقطه‌اي به نقطة ديگر ببرند و كوچ گزين‌ها آنان را ببينند...
بديهي است كه اگر مسيركاروان اسرا از صحراي سوزان و بدون آبادي بادية‌الشام بود، حضرت زينبƒ مي‎بايست از تشنگي و گرسنگي طفلان امام† و ديگر همراهان و مسائلي از اين قبيل، انتقاد و شكايت كند، نه از گذشتن از شهرها و قرار گرفتن در معرض ديد بيگانگان به عنوان اسير.
افزون بر اين، در گزارش ابن‌اعثم و خوارزمي در بارة مسير حركت از كوفه به شام، تصريح شده است كه اسراي اهل بيت‰ همانند اسيران ترك و ديلم،‌ از نقطه‌اي به نقطة ديگر برده شدند.[7]
مسير سوّم : مسير معمول و مرسوم بين كوفه و شام است، يعني مسيري كه از ساحل غربي رود فرات و از شهرهايي چون انبار، هيت، قرقيسيا، رقّه و صفين مي‎گذرد. و چنانكه در نقشه‌ها ملاحظه مي‌شود، پس از صفين در ساحل فرات، به حلب منتهي مي‌شود و بعد با بخشي از راه سلطاني (حَماة، حِمْص و دمشق) مشترك مي‌شود. اين راه، همان راهي است كه سپاه اميرالمؤمنين† براي جنگ با معاويه آن را پيمود.[8] هم‎چنين لشكريان معاويه (در رويارويي با سپاه امام حسن†) براي رسيدن به مَسْكِن، از اين راه عبور كردند. اين مسير نه به درازي و طولاني مسير سلطاني است و نه مشكلات مسير كوير بي‎آب و سوزان را دارد. بنابراين به نظر مي‎رسد انتخاب اين مسير ميانه، از احتمال بيشتري برخوردار باشد. البته شواهد موجود و نقل كراماتي كه در خصوص سر امام† و اهل‌بيت‰ در شهرهاي حَلَب، قِنِّسرِين، حَماة، حِمْص و دير راهب نقل شده است، به اين دليل كه مشترك بين دو مسير سلطاني و ميانه است، نمي‎تواند شاهدي براي يكي از دو راه به شمار آيد، اگرچه در صورت قوت آنها، دليلي ديگر، بر منتفي بودن مسير حركت كاروان از راه با‎دية‌الشام است.
از آنچه گذشت، روشن شد كه اگرچه احتمال رفتن اهل‌بيت‰ به شام از مسير اول منتفي نيست، اما دلايل متقن و شواهد محكم بر اين امر وجود ندارد، بنابراين ديگر نوبت به محاسبات مسافت بين دو منطقه شام و عراق و بررسي طول اين مسير نمي‎رسد. هم چنان كه احتمال مسير سوم به سبب كوتاهي و معمول و مرسوم بودن آن، بيشتر است. افزون بر اين شواهد تاريخي زيادي هست حاكي از اين كه برخي از افراد، فاصلة بين كوفه تا شام را حدود ده روز و حتي كم‎تر از چهار روز طي كرده‎اند، از اين‎رو اگرچه حركت كاروان اسرا (با شرايط خاص خود)،‌ كندتر از طي كردن مسير توسط يك نفر بوده است، اما ديگر نمي‎توان طي كردن مسير كوفه به شام در مدت ده روز يا در نهايت، اندكي بيش از آن را توسط اسرا، محال دانست.[9]
با توجه به نكات فوق بايد گفت‌: تاريخ اسلامي دقيقا با تاريخ علمي زمين تطابق دارد اما گاه به دليل عدم آگاهي و تخصص ما در تاريخ و علم جغرافياي كهن سرزمين‌هاي اسلامي گمان مي‌كنيم اين دو با هم تطابق ندارند. در صورتي كه مورد ديگري از اين عدم تطابق ذهن شما را به خود مشغول نموده است اين مركز آماده پاسخ‌گويي علمي و مستند به آن است. موفق باشيد.

[1] . مطالب السئول، ص73.
[2] . مناقب آل ابي‌طالب،‌ ج4، ص77.
[3] . لباب الانساب، ج1، ص349.
[4] . شهيدي، زندگاني علي‌بن‌الحسين†، ص 62. (پاورقي)
[5] . فرهاد ميرزا معتمد‌الدوله، قَمْقام زَخّار و صَمْصام بَتّار،‌ ج2، ص 548 ـ 550.
[6] . طبرسي، الاحتجاج، ج2، ص125؛ خوارزمي، مقتل‌الحسين، ج2، ص72.
[7] . ابن‌اعثم، كتاب الفتوح، ج 5، ص 127؛ خوارزمي، مقتل‌الحسين، ج2، ص 62.
[8] . نصربن‌مُزاحِم مِنْقَري، وقعة صفين، ص142-143؛ محمدي ري‌شهري، موسوعة‌الامام علي بن‌ابي‎طالب†، ج6، فصل 6، ص 59-68.
[9] . ر.ك: قاضي طباطبايي، تحقيق در باره اولين اربعين حضرت سيدالشهدا†، ص33-57.